Marcin Miodek "Krzyżowa – miejsce pamięci i dialogu o oporze wobec totalitaryzmów"

Dawny majątek rodziny von Moltke w śląskiej, podświdnickiej Krzyżowej bez wątpienia należy do ważniejszych miejsc zarówno europejskiej, jak i polsko-niemieckiej pamięci zbiorowej. To tu w czasie II wojny światowej spotykali się niemieccy przeciwnicy reżimu hitlerowskiego nazwani później Kręgiem z Krzyżowej, a w listopadzie 1989 roku pierwszy premier wolnej Polski – Tadeusz Mazowiecki – i kanclerz jednoczących się, a więc także uzyskujących pełniejszą wolność Niemiec – Helmut Kohl – przekazali sobie podczas mszy celebrowanej przez biskupa Alfonsa Nossola chrześcijański znak pokoju i przebaczenia. To tu zobaczyć można jedyną w swoim rodzaju wystawę „Odwaga i pojednanie”, ukazującą drogę, jaką od straszliwej tragedii II wojny światowej przebyły w ciągu ostatnich dziesięcioleci oba sąsiadujące ze sobą narody. Mówiąc o tej śląskiej miejscowości, nie można nie wspomnieć i drugiej, starszej wystawy, obrazującej szeroko pojęty obywatelski opór przeciwko totalitaryzmom czy stojącego na dziedzińcu przed pałacem fragmentu muru berlińskiego, a także międzynarodowego centrum spotkań młodzieży i dorosłych, do którego powstania impuls dała wspomniana wcześniej „msza pojednania” z 1989 roku. Krzyżowa jest więc – jak już zostało zaznaczone to na wstępie – wielowymiarowym, europejskim (a nawet ponadeuropejskim, na przykład koreańsko-japońskim) miejscem spotkań, dialogu, pamięci o dążeniu do wolności oraz symbolem sprzeciwu wobec totalitarnych i autorytarnych systemów.

Annemarie Franke "Myśląc o Europie, działając w polsko-niemieckiej współpracy. Początki Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego"

Dolnośląska wieś Krzyżowa nazywała się do roku 1945 Kreisau. To tu, w posiadłości Helmutha i Freyi von Moltke, spotykało się podczas II wojny światowej środowisko opozycji antyhitlerowskiej zwane Kręgiem z Krzyżowej. Hrabia Helmuth James von Moltke i siedmiu jego przyjaciół z tej grupy zostało skazanych przez nazistowski sąd na karę śmierci i zamordowanych. Po zakończeniu wojny niemieccy mieszkańcy Krzyżowej musieli opuścić swe domy i gospodarstwa. Równie przymusowo ich miejsce w nieznanej sobie wsi zajęła większość nowych osadników. W socjalistycznej Polsce posiadłość rodziny von Moltke przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne. Traumatyczne doświadczenie wojny i niemieckiej okupacji oraz ucieczka i wypędzenie podczas wojny i po jej zakończeniu spowodowały, że na kilkadziesiąt lat kontakty między Polakami a Niemcami zamarły. Zapadło milczenie. Po obu stronach tylko nieliczni, niektórzy nawet bardzo wcześnie, odważyli się próbować dialogu, łączyć zerwane więzi, szukać partnerów. Nie sposób przecenić ich starań. Byli pionierami pojednania polsko-niemieckiego. Chciałabym pokazać, jak przyjaciele Kręgu z Krzyżowej pracowali w latach powojennych na rzecz zbliżenia z Polską, mając na uwadze dawną Kreisau, obecną Krzyżową.

Sebastian Fikus "Sprzeciw był dla nich moralnym obowiązkiem. Powstanie i działalność Kręgu z Krzyżowej"

W latach dwudziestych Republika Weimarska była wolnym, demokratycznym państwem, w którym rozwijało się niezwykłe życie artystyczne i kulturalne. W ostatnich dniach stycznia 1933 doszło jednak do wydarzeń, które zaważyły na dalszych losach Niemiec. Wybrana w drodze demokratycznych wyborów partia narodowo-socjalistyczna, na czele której stał Adolf Hitler, przejęła ster rządów. Dzięki temu w bardzo krótkim czasie udało im się podporządkować sobie cały aparat administracyjny i policyjny Niemiec, stopniowo likwidując kolejne ze swobód obywatelskich oraz usuwając z parlamentu opozycyjnych posłów. Chciałoby się z dzisiejszej perspektywy powiedzieć, iż partia Hitlera była grupą skrajną, której brutalnym terrorem udało się zamienić demokratyczne państwo w więzienie. Narodowym socjalistom trudno jednak odmówić politycznej sprawności i znakomitego wyczucia nastrojów społeczeństwa. Zamiast licznych protestów, udało im się zdobyć niemal pełne poparcie społeczne dla swoich działań, które w niedługim czasie – bo już sześć lat później, w 1939 roku – doprowadziły do rozpoczęcia najbardziej krwawego konfliktu w dziejach ludzkości, II wojny światowej.